ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ଓ ରାଜ୍ୟ ବିକାଶରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ
- ଦୀର୍ଘଦିନର ସମସ୍ୟା: ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଆସୁଛି, ଯାହା ଆର୍ଥିକ ଓ ପରିବେଶଗତ କ୍ଷତିର କାରଣ ହୋଇଛି।
- ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ: ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମୋହନ ଚରଣ ମାଝୀ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାରେ ବ୍ୟାପକ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଭିଜିଲାନ୍ସକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି।
- SIT ଗଠନ: ଭିଜିଲାନ୍ସ ବିଭାଗ ପକ୍ଷରୁ ଏକ ସ୍ପେସିଆଲ ଇନଭେଷ୍ଟିଗେସନ ଟିମ (SIT) ଗଠନ କରାଯାଇଛି।
- ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପଦକ୍ଷେପ: ଇସ୍ପାତ ଓ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭୂତି ଜେନା ବେଆଇନ ଖଣନ ସ୍ଥାନ ପରିଦର୍ଶନ କରି ରିପୋର୍ଟ ସଂଗ୍ରହ କରିଛନ୍ତି ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି।
- ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ: ଓଡ଼ିଶାରେ ଲୁହା, ମାଙ୍ଗାନିଜ୍, କ୍ରୋମ ଓ ବକ୍ସାଇଟ ଭଳି ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ପ୍ରଚୁର ଥାଇ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ରହିଛି।
- ରାଜସ୍ୱ କ୍ଷତି: ବେଆଇନ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ରାଜ୍ୟ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କାର ରାଜସ୍ୱ ହରାଉଛି।
- ବିଜେପିର ପୂର୍ବ ଦାବି: ବିଜେପି ପୂର୍ବରୁ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ନେଇ CBI ତଦନ୍ତ ଦାବି କରିଥିଲା, ଏବେ ବିଜେପି ରାଜ୍ୟରେ ସରକାର ଗଠନ କରିଛି।
- ଖଣିଜ ଗଚ୍ଛିତ: ଓଡ଼ିଶାରେ ଦେଶର ୯୬.୧୨% କ୍ରୋମ, ୫୧.୧୫% ବକ୍ସାଇଟ, ୩୩.୧୨% ଲୁହା ଓ ୪୩.୬୪% ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି।ଦୁର୍ନୀତିର କାରଣ: ସରକାର ଓ ଖଣି ମାଫିଆଙ୍କ ଅନୈତିକ ବୁଝାମଣା ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୁର୍ନୀତିକୁ ବଢ଼ାଇଛି।
- ଅଭିଯୋଗ: ବିଜେପି ସାଂସଦ ଅପରାଜିତା ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ଉଚ୍ଚମାନର ଖଣିଜକୁ ନିମ୍ନମାନର ଦର୍ଶାଇ ବିକ୍ରି କରି ରାଜସ୍ୱ କ୍ଷତି କରାଯାଇଥିବା ଅଭିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି।
- ଡିଏମଏଫ ଅପବ୍ୟବହାର: ଜିଲ୍ଲା ଖଣିଜ ପାଣ୍ଠି (DMF)ର କୁପରିଚାଳନା ଓ ରୟାଲଟି ଫାଙ୍କି ଦୁର୍ନୀତିକୁ ବଢ଼ାଇଛି।
- ଇଣ୍ଡିଆନ ବ୍ୟୁରୋ ଅଫ ମାଇନ୍ସ: ଉଚ୍ଚମାନର ଖଣିଜକୁ ନିମ୍ନମାନର ଦର୍ଶାଇ ଲିଜ୍ଧାରୀମାନେ କମ ରୟାଲଟି ଦେଇ ରାଜସ୍ୱ କ୍ଷତି ଘଟାଇଛନ୍ତି।
- ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଦୁର୍ନୀତି: ନିମ୍ନମାନର ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଦର୍ଶାଇ ୯୮% ଓ ୯୬% ଅବୈଧ ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଛି।
- ପ୍ରମୁଖ ଖଣି ଅଞ୍ଚଳ: କେନ୍ଦୁଝର (ବଡ଼ବିଲ, ଜୋଡ଼ା), ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ (ରାଜଗାଙ୍ଗପୁର, ବୋଣାଇ), ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ଯାଜପୁର ଓ ଢେଙ୍କାନାଳରେ ଲୁହା ଓ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି ରହିଛି।
- ଜଷ୍ଟିସ ଶାହ କମିଶନ: ୨୦୧୩ରେ ଏହି କମିଶନ ଅବୈଧ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ୬୦,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର କ୍ଷତି ହୋଇଥିବା ରିପୋର୍ଟ କରିଛି।
- ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ: ୨୦୧୭ରେ ଅବୈଧ ଖନନ ପାଇଁ ୧୭,୫୭୬ କୋଟି ଟଙ୍କା ଜରିମାନା ଆଦାୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
- ପରିବେଶ କ୍ଷତି: ଅବୈଧ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ, ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଓ ଜନଜାତି ଜନଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ଜୀବନଜୀବିକା ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଛି।
- ସରକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ: ଖଣି ନିଲାମ ନୀତି, ସାଟେଲାଇଟ ମନିଟରିଂ ଓ ଡିଜିଟାଲ ରେକର୍ଡ ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବା ପ୍ରୟାସ କରାଯାଉଛି।
- ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି: ମୋହନ ମାଝୀ ଶୂନ୍ୟ ସହନଶୀଳତା ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରି ଅବୈଧ ଖଣନ ରୋକିବା ଓ ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ପ୍ରତିବଦ୍ଧ।
ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ଅନେକ ଦିନରୁ ହୋଇଆସୁଛି । ସୁନ୍ଦରଗଡରେ ବ୍ୟାପକ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଭିଜିଲାନ୍ସ ତଦନ୍ତ ନିର୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମୋହନ ମାଝୀ। ଏଥିପାଇଁ ଭିଜିଲାନ୍ସ ପକ୍ଷରୁ ଏକ SIT ଗଠନ କରାଯାଇଛି। ପୂର୍ବରୁ ଇସ୍ପାତ ଓ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭୂତି ଜେନା ବିଭାଗୀୟ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ସହ ବେଆଇନ ଖଣି ଉତ୍ତୋଳନ ସ୍ଥାନକୁ ଗସ୍ତ କରି ରିପୋର୍ଟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ସହ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ଏବେ ଏହାର ତଦନ୍ତ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ।
ଲୁହା, ମାଙ୍ଗାନିଜ୍, କ୍ରୋମ ଇତ୍ୟାଦି ଖଣିଜ ସମ୍ବଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଚ୍ଛିତ ଥିଲେବି ଦରିଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଛି । ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଖଣିଜ ଲୁଟ ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାରେ । କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ରାଜସ୍ବ କ୍ଷତି ହେଉଛି । ଏନେଇ ପୂର୍ବରୁ ବିଜେପି ଅନେକ ବାର ତଦନ୍ତ ଦାବି କରିଆସୁଥିଲା । ଏବେ ରାଜ୍ୟରେ ବିଜେପି ସରକାର ରହିଛି । ତେଣୁ ଖଣିରୁ ରାଜସ୍ବ ରାଜ୍ୟର ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରେ ।
ଦେଶର ମୋଟ ଖଣିଜ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ୟରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ୯୬.୧୨% କ୍ରୋମ, ୫୧.୧୫% ବକ୍ସାଇଟ, ୩୩.୧୨% ଆଇରନ, ୪୩.୬୪% ମାଙ୍ଗାନିଜ ଗଚ୍ଛିତ ଅଛି । କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଓ ଖଣିମାଫିଆ ମାନଙ୍କ ଅନୈତିକ ବୁଝାମଣା ଏବଂ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ନୀତି ଓ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର ବ୍ୟାପକ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।
ବିଗତ ଦିନରେ ବିଜେପି ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲା ଯେ ଲୁହାପଥର ଉତ୍ପାଦନରେ ରାଜ୍ୟରେ ବ୍ୟାପକ ଦୁର୍ନୀତି ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ସମାନ ଭାବେ କ୍ରୋମ ଏବଂ ମାଙ୍ଗାନିଜ ଉତ୍ତୋଳନରେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତମ ଗୁଣବତା ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନିମ୍ନମାନର ଦେଖାଇ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଇ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କାର ରାଜସ୍ବ କ୍ଷତି ହୋଇଥିଲା । ଜିଲ୍ଲା ଖଣିଜ ପାଣ୍ଠି(ଡିଏମ୍ଏଫ)ର କୁପରିଚାଳନା, ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଥିବା ଭଲ ଗ୍ରେଡର ଲୁହା, ମାଙ୍ଗାନିଜ, କ୍ରୋମ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥକୁ ନିମ୍ନାମାନର ଦର୍ଶାଇ ନିମ୍ନ ମୂଲ୍ୟରେ ବିକ୍ରୟ କରି ରାଜକୋଷକୁ ରୟାଲିଟି ଡିଏମଏଫ ଏବଂ ଏନଏମ୍ଇଟିକୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଦେୟ ଫାଙ୍କି ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବ୍ୟାପକ ଦୁର୍ନୀତି ଓ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର କରି ହରିଲୁଟ୍ ହୋଇଥିବା ସାଂସଦ ଅପରାଜିତା ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ।
ଇଣ୍ଡିଆନ ବ୍ୟୁରୋ ଅଫ ମାଇନ୍ସ ଉତ୍ପାଦିତ ଖଣିଜର ଆନୁପାତିକ କ୍ରମରେ ଅଧିକ ମାନର ଖଣିଜ ଧାତୁକୁ ନିମ୍ନମାନର ଦର୍ଶାଇ ଲିଜ୍ଧାରୀମାନେ ଏଏସପି କମ୍ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅନେକ ନିଲାମ ଖଣିମାନଙ୍କରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ଖଣିଜକୁ ନିମ୍ନମାନର ଦର୍ଶାଇବା ଦ୍ୱାରା କୋଟି କୋଟି ରାଜକୋଷ କ୍ଷତି ହେଉଛି । ସିଲଜୋରି କାଲିମାଟି ଖଣିରେ ହେଉଥିବା ଖଣି ମାଲିକ ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ସହ ଅନୈତିକ ବୁଝାମଣାରେ ରାଜ୍ୟ ରାଜକୋଷକୁ କ୍ଷତି ପହଚାଂଇଛି । ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ନିଲାମ ପୂର୍ବରୁ ଲୋ-ଗ୍ରେଡ ମାଙ୍ଗାନିଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ୪.୮୬ହାରରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସର୍ବାଧିକ ୪୦ପ୍ରତିଶତ ଯାଏ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଥିବାବେଳେ ଅନୈତିକ ଭାବେ ଦୁଇ ବର୍ଷରେ ଯଥାକ୍ରମେ ୯୮ପ୍ରତିଶତ ଓ ୯୬ପ୍ରତିଶତ ଦର୍ଶାଇ ଦୁର୍ନୀତି କରିବାର ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ।
ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦରେ ଅଗ୍ରଣୀ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଲୌହ ଖଣି ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାଗୁଡ଼ିକ କେନ୍ଦୁଝର (Keonjhar) ରହିଛି । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବାଧିକ ଲୌହ ଖଣି ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଜିଲ୍ଲା। ପ୍ରମୁଖ ଖଣିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ବିଲ (Barbil), ଜୋଡ଼ା (Joda), ଓ ବଂଶପାଣି (Banspani) ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଖଣିଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟତମ। ସେହିପରି ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ (Sundargarh) ଜିଲ୍ଲାର ରାଜଗାଙ୍ଗପୁର (Rajgangpur), ବଣାଇ (Bonai), ଓ କୋଇଡ଼ା (Koira) ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୌହ ଖଣି ରହିଛି।
ମୟୂରଭଞ୍ଜ (Mayurbhanj) ଜିଲ୍ଲାର ବଡ଼ବିଲ ଓ ଗୁରୁମହିଷାଣୀ (Gorumahisani) ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୌହ ଖଣି ରହିଛି। ଯାଜପୁର (Jajpur) ଜିଲ୍ଲାର କାଳିଆପାଣି (Kaliapani) ଓ ସୁକିନ୍ଦା (Sukinda) ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୌହ ଖଣି ସହ ଅନ୍ୟ ଖଣିଜ ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ଢେଙ୍କାନାଳ (Dhenkanal) ଜିଲ୍ଲାର କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୌହ ଖଣି ରହିଛି, ଯଦିଓ ଏହା କେନ୍ଦୁଝର ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ତୁଳନାରେ କମ୍।
ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି (Manganese Ore Mines): ମୁଖ୍ୟତଃ କେନ୍ଦୁଝର (Keonjhar) ର ଜୋଡ଼ା ଓ ବଡ଼ବିଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି ଦେଖାଯାଏ । ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ (Sundargarh) ଜିଲ୍ଲାର ବୋଣାଇ ଓ କୋଇଡ଼ା ଅଞ୍ଚଳରେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି ରହିଛି।
ବୌଦ୍ଧ (Boudh) ଜିଲ୍ଲାର କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି ଦେଖାଯାଏ, ଯଦିଓ ଏହା ଅନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲା ତୁଳନାରେ କମ୍। ବଲାଙ୍ଗୀର (Balangir) ଜିଲ୍ଲାର କିଛି ସ୍ଥାନରେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଖଣି ରହିଛି।
ଖଣି ଦୁର୍ନୀତିର ପରିମାଣ
ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ଜଷ୍ଟିସ ଏମ.ବି. ଶାହ କମିଶନ (୨୦୧୩) ରିପୋର୍ଟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦଲିଲ। ଏହି ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଅନିୟମିତତା ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟାପକ ଆର୍ଥିକ ଓ ପରିବେଶଗତ କ୍ଷତି ହୋଇଛି।
ଆର୍ଥିକ କ୍ଷତି
ଜଷ୍ଟିସ ଶାହ କମିଶନ ଅନୁଯାୟୀ, ଓଡ଼ିଶାରେ ଅବୈଧ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରାୟ ୬୦,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଆର୍ଥିକ କ୍ଷତି ହୋଇଛି। ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅନୁମୋଦନ ବିନା ଖନନ, ଅଧିକ ଖନନ (over-mining), ଓ ରୟାଲଟି ଫାଙ୍କି। କିନ୍ତୁ କିଛି ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଏହା ଟଙ୍କାର କ୍ଷତି ହେବାର ଆଶା କରାଯାଉଛି ।
ଅବୈଧ ଖନନ ମାଧ୍ୟମରେ ଖଣି କମ୍ପାନୀଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଚିତ ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ, ଯାହା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ରାଜସ୍ୱ ହାନିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା। ୨୦୧୭ରେ, ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କୁ ଅବୈଧ ଖନନ ପାଇଁ ୧୭,୫୭୬ କୋଟି ଟଙ୍କା ଜରିମାନା ଆଦାୟ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ଜରିମାନା ଖଣି କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କଠାରୁ କିଛି ଆଦାୟ କରାଯାଇଥିଲା। ଅବୈଧ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ, ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ଜନଜାତି ଜନଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ଜୀବନଜୀବିକା ଉପରେ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥିଲା। ଏହାର ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ଆକଳନ କରାଯାଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହା ଏକ ଗୁରୁତର ସମସ୍ୟା ଥିଲା। ଅନେକ ଖଣି ଲିଜ୍ ଅଞ୍ଚଳ ବାହାରେ କିମ୍ବା ପରିବେଶ ଅନୁମୋଦନ ବିନା ଖନନ କରାଯାଇଥିଲା। ଖଣି କମ୍ପାନୀଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ପାଦନର ପ୍ରକୃତ ପରିମାଣ ଲୁଚାଇ ରୟାଲଟି କମ୍ ଦେଇଥିଲେ। ଯାହା ଫଳରେ ରାଜସ୍ବ କ୍ଷତି ହୋଇଛି ।
ଅନୁମୋଦିତ ପରିମାଣଠାରୁ ଅଧିକ ଖଣିଜ ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଥିଲା। ଖଣି ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନରେ ରାଜନୈତିକ-ପ୍ରଶାସନିକ ମିଳିମିଶା ଥିବା ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି। ଏହି ଦୁର୍ନୀତି ଯୋଗୁଁ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥନୀତି ଓ ପରିବେଶ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥିଲା। ସ୍ଥାନୀୟ ଜନଜାତି ଜନଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ଜୀବନଜୀବିକା ମଧ୍ୟ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥିଲା।
ଜଷ୍ଟିସ ଶାହ କମିଶନର ରିପୋର୍ଟ ଓ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପରେ, ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଖଣି ନିଲାମ ନୀତି (auction policy) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି। ଏହା ସହିତ, ସାଟେଲାଇଟ ମନିଟରିଂ ଓ ଡିଜିଟାଲ ରେକର୍ଡ ମାଧ୍ୟମରେ ଖଣନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିୟମିତ ନିରୀକ୍ଷଣ କରାଯାଉଛି। ଏହି ଅବସରରେ ରାଜ୍ୟରେ ସରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ।
ଦୁର୍ନୀତି ବିରୋଧରେ ଶୂନ୍ୟ ସହନଶୀଳତା ନୀତି ଅବଲମ୍ୱନ କରି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ର ଖଣି ଦୁର୍ନୀତିର ପର୍ଦ୍ଦାଫାସ କରିବାକୁ ଭିଜିଲାନସକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଦିନେ ବିଜେପି ଏହି ଦୁର୍ନୀତିର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ଦାବି କରୁଥିଲା, ଏବେ ର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମୋହନ ମାଝୀ ନିଜେ ଦାବି କରୁଥିଲେ ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ । ସୁନ୍ଦରଗଡ ଜିଲ୍ଲା ହେମଗିରି ତହସିଲରେ ୨୨ଟି ଖଣିରୁ ବେଆଇନ ଭାବେ ୯୮୪୩ ମେଟ୍ରିକ ଟନ୍ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ପରିମାଣର କୋଇଲା ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଥିବା ନଜରକୁ ଆସିଛି। ଯାହାର ଆନୁମାନିକ ମୁଲ୍ୟ ୨ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଅଧିକ ହେବ। ଏହି ଖଣିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ୧୪ଟି ଖଣି ଗୋପାଳପୁର ଗ୍ରାମରେ, ୩ଟି ରତ୍ନସୋରା ଗ୍ରାମରେ ଓ ୫ଟି ଭୋଗରାକଚର ଗ୍ରାମରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ତଦନ୍ତ ଏବେ ଏସଆଇଟି କରିବ ।
ସେହିପରି କୋଇରା ତହସିଲ ମାଲଦା, ପଟାବେଡ଼ା ସାନପୁଟୁଳି, କୋଲମଙ୍ଗ ଏବଂ ରୁସିବେଣୁଆରେ ୫୦ଟି ବେଆଇନ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଓ ଲୌହ ଉତ୍ତୋଳନ ଖଣିରୁ ବେଆଇନ ଭାବେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ଓ ଲୁହା ପଥର ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଉଥିବାର ନଜରକୁ ଆସିଛି। ଏହି ୫୦ଟି ଖଣି ମଧ୍ୟରୁ ୧୬ଟି ପଟାବେଡା ଗ୍ରାମରେ, ୧୦ଟି ମାଲଦା ଗ୍ରାମରେ, ୨୦ଟି କୋଲମଙ୍ଗ ଗ୍ରାମରେ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୪ଟି ସାନପୁଟୁଳି ଓ ରୁସିବେଣୁଆ ଗ୍ରାମରେ । ଏସବୁ ଖଣି ଗୁଡ଼ିକରୁ ୨୦ ହଜାର ମେଟ୍ରିକ ଟନରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ମାଙ୍ଗାନିଜ ଓର୍ ଏବଂ ୧୨୦୦ ମେଟ୍ରିକ ଟନ୍ରୁ ଅଧିକ ଆଇରନ ଓର୍ ବେଆଇନ ଭାବେ ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଛି । ଯାହାର ଆନୁମାନିକ ମୂଲ୍ୟ ୩୭ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଟଙ୍କା ହେବ। ତାହାର ମଧ୍ୟ ତଦନ୍ତ କରାଯିବ ।
ଜଷ୍ଟିସ ଶାହ କମିଶନ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ରୋକିବା ପାଇଁ କିଛି ସୁପାରିଶ କରିଥିଲେ:
ସ୍ୱଚ୍ଛ ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନ: ଖଣି ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ନିଲାମ ପ୍ରକ୍ରିୟା (auction system) ଗ୍ରହଣ
ନିୟମିତ ନିରୀକ୍ଷଣ: ଖନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସାଟେଲାଇଟ ମନିଟରିଂ ଓ ଡିଜିଟାଲ ରେକର୍ଡ ବ୍ୟବହାର
କଡ଼ା ଦଣ୍ଡ: ଅବୈଧ ଖନନରେ ସଂପୃକ୍ତ କମ୍ପାନୀ ଓ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ କଡ଼ା କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ
ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା: ଖନନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପରିବେଶ ନିୟମ କଡ଼ାକଡ଼ି ପାଳନ ଓ ପୁନରୁଦ୍ଧାର (reclamation) ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ।
ସ୍ଥାନୀୟ କଲ୍ୟାଣ: ଖଣି ଅଞ୍ଚଳର ସ୍ଥାନୀୟ ଜନଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ପାଇଁ ରାଜସ୍ୱର ଏକ ଅଂଶ ବ୍ୟୟ କରାଯାଉ।
ଜଷ୍ଟିସ ଶାହ କମିଶନର ରିପୋର୍ଟ ପରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କୁ ଅବୈଧ ଖନନ ସମ୍ପର୍କରେ ଜରିମାନା ଆଦାୟ ଓ ନିୟମ କଡ଼ାକଡ଼ି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ।
୨୦୧୭ରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଅବୈଧ ଖନନ ପାଇଁ ଜରିମାନା ଭାବେ ୧୭,୫୭୬ କୋଟି ଟଙ୍କା ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହା ଖଣି କମ୍ପାନୀମାନେ ପରିଶୋଧ କରିଥିଲେ। ଏହା ସହିତ, ଖଣି ନିଲାମ ନୀତି (auction policy) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି।
ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ରୋକିବା ପାଇଁ ଉପାୟ
ଖଣି ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନ ଓ ଖନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବା ପାଇଁ ଡିଜିଟାଲ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ଓ ସାଟେଲାଇଟ ମନିଟରିଂ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବା ପାଇଁ ବିଶେଷଜ୍ଞ ମତ ଦିଅନ୍ତି।
ଖନନ ଯୋଗୁଁ ପରିବେଶ କ୍ଷତି ରୋକିବା ପାଇଁ କଡ଼ା ନିୟମ ପାଳନ ଓ ନିୟମିତ ଅଡିଟ କରାଯାଇପାରେ। ଅବୈଧ ଖନନରେ ସଂପୃକ୍ତ କମ୍ପାନୀ ଓ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ କଡ଼ା ଦଣ୍ଡ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇପାରେ। RTI ମାଧ୍ୟମରେ ଖଣି ସମ୍ପର୍କିତ ସୂଚନା ସାର୍ବଜନୀନ କରାଯାଇ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ। ଖଣି ଅଞ୍ଚଳର ସ୍ଥାନୀୟ ଜନତାଙ୍କୁ ସଚେତନ କରି ଅବୈଧ ଖନନ ବିରୋଧରେ ସହଯୋଗ ନେଇପାରୁ।
ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଖଣି ଖନନ ମାଧ୍ୟମରେ ରୟାଲଟି, ଟ୍ୟାକ୍ସ, ଓ ଜରିମାନା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କରୁଛନ୍ତି। ୨୦୨୨-୨୩ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଓଡ଼ିଶା ଖଣି ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାୟ ୨୫,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କରିଥିଲା, ଯାହା ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ରାଜସ୍ୱର ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ। ତେବେ, ଅବୈଧ ଖନନ ଯୋଗୁଁ ଏହି ରାଜସ୍ୱର କିଛି ଅଂଶ ହାନି ହେଉଛି।
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମୋହନ ଚରଣ ମାଝୀ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ରୋକିବା ପାଇଁ କଡ଼ା ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଛନ୍ତି। ସେ ଅବୈଧ ଖନନ ରୋକିବା ଓ ଖଣି ଲିଜ୍ ବଣ୍ଟନରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ସରକାର ଖଣି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନିୟମିତତା ରୋକିବା ପାଇଁ ନିୟମିତ ଅଡିଟ ଓ କଡ଼ା ନିରୀକ୍ଷଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି। ଏହା ସହିତ, ସେ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ଜନତାଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଖଣି କମ୍ପାନୀଙ୍କୁ ଜବାବଦେହୀ କରିବାକୁ କହିଛନ୍ତି।
ଓଡ଼ିଶାରେ ଖଣି ଦୁର୍ନୀତି ଏକ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟା, ଯାହାରେ ସରକାରୀ ଅଧିକାରୀ, ଖଣି କମ୍ପାନୀ, ଓ ରାଜନୈତିକ ସଂପୃକ୍ତି ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି। ସ୍ୱଚ୍ଛ ନୀତି, କଡ଼ା ନିରୀକ୍ଷଣ, ଓ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସହଯୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିବ। ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଓ ସରକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ ଏହି ଦିଗରେ ସକାରାତ୍ମକ ଫଳାଫଳ ଆଣିପାରେ ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ କୁହନ୍ତି।
ଖଣି ମାଫିଆଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଦୃଢ଼ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ନିଆଯିବାକୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କଡ଼ା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି। ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଖଣିଦୁର୍ନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ସବୁବେଳେ କଡ଼ା ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହ ଖଣିଦୁର୍ନୀତିର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ କରାଯିବ ବୋଲି ସେ ବାରମ୍ୱାର କହିଆସିଛନ୍ତି। ଦୁର୍ନୀତି ବିରୋଧରେ ଶୂନ୍ୟ ସହନଶୀଳତା ନୀତି ଅବଲମ୍ୱନ କରି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ର ଖଣିଦୁର୍ନୀତିର ପର୍ଦ୍ଦାଫାସ୍ କରିବା ପାଇଁ ଭିଜିଲାନ୍ସକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ଇସ୍ପାତ ଓ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭୂତି ଭୂଷଣ ଜେନା ।
ଇସ୍ପାତ ଓ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭୂତି ଭୂଷଣ ଜେନା ଏହି ଘଟଣାକୁ ଗୁରୁତ୍ବର ସହ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହ ଦୋଷୀ ଯେ କେହି ବି ହୋଇଥା’ନ୍ତୁ ନା କାହିଁକି, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖୋଜି ବାହାର କରାଯିବା ସହିତ ଆଇନ ଅନୁସାରେ କଡ଼ା କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ବୋଲି ବ୍ରହ୍ମପୁର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସର୍କିଟ୍ ହାଉସ୍ରେ ଏକ ସାମ୍ବାଦିକ ସମ୍ମିଳନୀରେ କହିଛନ୍ତି।
କେବଳ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ନୁହେଁ, ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଖଣିଦୁର୍ନୀତିକୁ ନେଇ ଖୋଳତାଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି । ସରକାରଙ୍କ ପଦକ୍ଷେପକୁ ସାଧାରଣରେ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଉଛି । ଓଡ଼ିଶା ଭଳି ରାଜ୍ୟ ବିକାଶ ପଥରେ ଆଗେଇବାରେ ଦୁର୍ନୀତି ବଡ଼ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସାଜିଛି । କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ରାଜସ୍ବ ହରାଉଛି ଓଡ଼ିଶା ।
ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଲଘୁ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ବାଲି, ମୋରମ୍, ଗୋଡ଼ିଭଳି ଅନେକ ସାମଗ୍ରୀକୁ ଖଣିବିଭାଗ ସହିତ ସାମିଲ କରିଥିବାରୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଅଧିକ ରାଜସ୍ବ ମିଳିବାର ସଂଭାବନା ରହିଛି ।ପ୍ରତି ବର୍ଷ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କାର ଚୋରାବାଲି ଚାଲାଣ ହେଉଛି । ଖଣି ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯିବା ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଛନ୍ତି ଏ ଦିଗରେ ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ।
ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଲଘୁଖଣିଜ ଆଇନକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯିବାକୁ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନେ ଦାବି କରୁଛନ୍ତି। ଏହାଛଡ଼ା ରାଜସ୍ବ, ଜଙ୍ଗଲ, ଖଣି ଓ ପୁଲିସ ବିଭାଗକୁ ନେଇ ବ୍ଲକ୍ରୁ ଜିଲ୍ଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଟାସ୍କଫୋର୍ସ ଗଠନ କରାଯାଇ ବାଲି ଚୋରାଚାଲଣ ଉପରେ କଠୋର କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ନିଆଯିବ ବୋଲି ମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଜେନା ପ୍ରକାଶ କରିଥିବାରୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଓଡ଼ିଶା ଲାଭବାନ ହେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି ।
