ପାକିସ୍ତାନ ସେନା ମୁଖ୍ୟ, ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ଏବେ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ ଭାଇରାଲ ହେଉଛି । ସାଧାରଣ ଜନତା ତାଙ୍କୁ ଯେଉଁଭଳି ଟ୍ରୋଲ କରୁଛନ୍ତି ସେଥିରୁ ବୁଝାପଡ଼ୁଛି ତାଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ପାଗଳର ପ୍ରଳାପ ଭଳି । ଏପରିକି ପାକିସ୍ତାନର ସାମ୍ବାଦିକ, ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଇନା ଦେଖାଉଛନ୍ତି । ପାକିସ୍ତାନ ସବୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ହାରୁଥିବା ବେଳେ ଚୈାକି ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ନିଜ ଲୋକଙ୍କୁ ମିଛ ବିଭ୍ରାନ୍ତିକର ତଥ୍ୟ ଦେଇ ବାହା ବା ନେଉଛି । ସେତେବେଳେ ଏହା ଜଣାପଡ଼ୁନଥିବା ବେଳେ ଏବେ କିନ୍ତୁ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆରେ ସବୁ ସତ ଲୋକେ ଜାଣିପାରି ପାକିସ୍ତାନକୁ ଅସଭ୍ୟ ଭାଷାରେ ଗାଳି କରୁଛନ୍ତି ।

ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ବିଭାଜନ ପରେ ଚାରିଟି ପ୍ରମୁଖ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଛି, ଯେଉଁଥିରେ ପାକିସ୍ତାନ ସାଧାରଣତଃ ପରାଜିତ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ସେ ସୁଧୁରିନାହିଁ । ସେମାନେ କହୁଛନ୍ତି ଆମେ ଜିତିଯାଇଛୁ । ଏବେ ଏବେ ସେମାନଙ୍କର ଏତେ କ୍ଷତି ହୋଇଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ସେମାନେ ବିଜୟ ଶୋଭାଯାତ୍ରା କରି ଟ୍ରୋଲ ହୋଇଛନ୍ତି ।

୧୯୪୭-୪୮ ପ୍ରଥମ କାଶ୍ମୀର ଯୁଦ୍ଧ

ପାକିସ୍ତାନ-ସମର୍ଥିତ କବାଇଲୀ ଏବଂ ସୈନ୍ୟମାନେ ଜମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟ ପ୍ରତିଆକ୍ରମଣ କରି ଅଧିକାଂଶ ଅଞ୍ଚଳ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ। ଯୁଦ୍ଧ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମଧ୍ୟସ୍ଥତାରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ କାଶ୍ମୀରର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହାସଲ କରିପାରିନଥିଲା। କିନ୍ତୁ ନିଜ ଲୋକଙ୍କୁ କହୁଛି ଆମେ ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ହୋଇଛୁ । ଆଜାଦ କାଶ୍ମୀର ଆମେ ଘୋଷଣା କରିଛୁ ।

୧୯୬୫ ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ

ପାକିସ୍ତାନର ‘ଅପରେସନ୍ ଜିବ୍ରାଲଟାର’ ମାଧ୍ୟମରେ କାଶ୍ମୀରରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟ ପ୍ରତିଆକ୍ରମଣ କରି ଏହାକୁ ବିଫଳ କରିଥିଲେ। ଯୁଦ୍ଧ ସ୍ଥଗିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ତାଶକେନ୍ଟ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା। ପାକିସ୍ତାନ କାଶ୍ମୀର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷତି ସହିଥିଲା। ତଥାପି ନିଜ ଲୋକଙ୍କୁ କହିଥିଲା ଆମେ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ହୋଇଛୁ ।

୧୯୭୧ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ:

ବାଂଲାଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଏହି ଯୁଦ୍ଧର  ହୋଇଥିଲା। ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନ (ବର୍ତ୍ତମାନ ବାଂଲାଦେଶ) ରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ। ପାକିସ୍ତାନ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନ ହରାଇଥିଲା, ଯାହା ବାଂଲାଦେଶ ହେଲା, ଏବଂ ଏହା ପାକିସ୍ତାନର ଏକ ବଡ଼ ପରାଜୟ ଥିଲା।

୧୯୯୯ କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ

ପାକିସ୍ତାନୀ ସୈନ୍ୟ ଏବଂ ଜିହାଦୀମାନେ କାରଗିଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟ ‘ଅପରେସନ୍ ବିଜୟ’ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଧିକାଂଶ ଅଞ୍ଚଳ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ। ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ପାକିସ୍ତାନ ପଛକୁ ହଟିଥିଲା, ଏବଂ ଏହା ପାକିସ୍ତାନୀ ସେନାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପରାଜୟ ଥିଲା।

ପାକିସ୍ତାନରେ କେତେ ଥର ସୈନ୍ୟ ଶାସନ କରିଛନ୍ତି?

ପାକିସ୍ତାନରେ ଚାରିଥର ସୈନ୍ୟ ଶାସନ (Martial Law) ଲାଗୁ ହୋଇଛି:

୧୯୫୮-୧୯୭୧: ଜେନେରାଲ ଆୟୁବ ଖାନ ପ୍ରଥମେ ଶାସନ ହାତେଇଥିଲେ (୧୯୫୮-୧୯୬୯), ପରେ ଜେନେରାଲ ୟାହିୟା ଖାନ (୧୯୬୯-୧୯୭୧) ଶାସନ କରିଥିଲେ।

୧୯୭୭-୧୯୮୮: ଜେନେରାଲ ଜିଆ-ଉଲ-ହକ ଜୁଲାଇ ୧୯୭୭ରେ ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନ କରି ଶାସନ ହାତେଇଥିଲେ।

୧୯୯୯-୨୦୦୮: ଜେନେରାଲ ପରଭେଜ ମୁଶାରଫ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୯୯ରେ ନୱାଜ ଶରିଫଙ୍କ ସରକାରକୁ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରି ଶାସନ କରିଥିଲେ। ସେବେଠାରୁ ପାକିସ୍ତାନରେ ଉଚ୍ଚ ଋଣ, ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି, ଏବଂ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଭଣ୍ଡାରର ଅଭାବ ରହିଛି। ଅଧିକ ସୈନ୍ୟ ବ୍ୟୟ  ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଛି। ବାରମ୍ବାର ସୈନ୍ୟ ସରକାର ଏବଂ ଦୁର୍ବଳ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସଂସ୍ଥା ରାଜନୈତିକ ସ୍ଥିରତାକୁ ବାଧା ଦେଇଛି। ସେନାର ରାଜନୀତିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏକ ବଡ଼ ସମସା ରହିଛି ।

ଆତଙ୍କବାଦ ଏବଂ ଅସୁରକ୍ଷା: ପାକିସ୍ତାନ ଆତଙ୍କବାଦୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ (ଯେପରି ଜୈଶ-ଏ-ମହମ୍ମଦ, ଲସ୍କର-ଏ-ତୈବା) ପରୋକ୍ଷ ସମର୍ଥନ କରିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି, ଯାହା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ପର୍କ ଏବଂ ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସୁରକ୍ଷାକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇଛି।

ଭାରତ ସହ ଶତ୍ରୁତା: କାଶ୍ମୀର ବିବାଦ ଏବଂ ଭାରତ ସହ ନିରନ୍ତର ଶତ୍ରୁତା ଯୋଗୁଁ ପାକିସ୍ତାନ ସୈନ୍ୟ ବ୍ୟୟରେ ଅଧିକ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଛି, ଯାହା ବିକାଶ ପାଇଁ ସମ୍ବଳକୁ ସୀମିତ କରିଛି।

ବର୍ତ୍ତମାନର ପାକିସ୍ତାନୀ ସେନା ମୁଖ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି ଜେନେରାଲ ଆସିମ ମୁନୀର । ସେ ମଧ୍ୟ ଏବେ ଭାରତ ସହ ଛାୟା ଯୁଦ୍ଧ ଚଲାଇଛନ୍ତି ।  ଜେନେରାଲ ମୁନୀରଙ୍କ ଜନ୍ମ ରାୱଲପିଣ୍ଡିରେ ହୋଇଥିଲା। ସେ ପାକିସ୍ତାନ ମିଲିଟାରୀ ଏକାଡେମୀରୁ ତାଲିମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଉଚ୍ଚସ୍ତରୀୟ ସୈନ୍ୟ ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ।

ସେ ୧୯୮୬ରେ ପାକିସ୍ତାନ ସେନାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଫ୍ରଣ୍ଟିଅର ଫୋର୍ସ ରେଜିମେଣ୍ଟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ସେ ଡାୟରେକ୍ଟର-ଜେନେରାଲ ଅଫ ମିଲିଟାରୀ ଇଣ୍ଟେଲିଜେନ୍ସ (୨୦୧୮) ଏବଂ ଆଇଏସଆଇ ମୁଖ୍ୟ (୨୦୧୯) ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ୨୦୨୨ ନଭେମ୍ବରରେ ସେ ସେନା ମୁଖ୍�ୟ ହେବାକୁ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ।

ମୁନୀର ଜେନେରାଲ ଜିଆ-ଉଲ-ହକଙ୍କ ସମୟରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଅଫିସରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ, ଯେଉଁମାନେ ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ମନୋଭାବ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା। ସେ ଭାରତ ବିରୋଧୀ ହାର୍ଡଲାଇନ ନୀତି ଏବଂ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ ମନୋଭାବ ପାଇଁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ। ଧର୍ମ ନାମରେ ସେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଭାରତଠାରୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଅନ୍ତୁ । ହିଂସା ଦ୍ବାରା କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବାକୁ ସେ ସ୍ବପ୍ନ ଦେଖୁଛନ୍ତି ।

ଜେନେରାଲ ଆସିମ ମୁନୀରଙ୍କ ବିବୃତ୍ତି, ଯେପରିକି କାଶ୍ମୀରକୁ ପାକିସ୍ତାନର “ଜୁଗୁଲାର ଶିରା” ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଦୁଇ-ରାଷ୍ଟ୍ର ତତ୍ତ୍ୱକୁ ସମର୍ଥନ କରିଛନ୍ତି, ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ମନୋଭାବକୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରି ଭାଷଣ ଦେଉଛନ୍ତି । ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ପାକିସ୍ତାନରେ ସେନାର କ୍ଷମତା ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଭାରତ ବିରୋଧୀ ବିବୃତ୍ତି ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ମନୋଭାବ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।

କାଶ୍ମୀର ବିବାଦ

କାଶ୍ମୀରକୁ ମୁସଲିମ ଅଧ୍ୟୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳ ଭାବେ ଦର୍ଶାଇ ଏହାକୁ ପାକିସ୍ତାନର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ସହ ଜୋଡ଼ି ଧାର୍ମିକ ଜିହାଦର ଆହ୍ୱାନ ଦିଆଯାଏ। ଜେନେରାଲ ଜିଆ-ଉଲ-ହକଙ୍କ ସମୟରୁ ପାକିସ୍ତାନୀ ସେନାରେ ଧାର୍ମିକ ରକ୍ଷଣଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି, ଯାହା ମୁନୀରଙ୍କ ବିବୃତ୍ତିରେପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ। ଏହି ବିବୃତ୍ତି ଭାରତରେ ବିବାଦୀୟ ହେବା ସହ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି କରେ।

ଭାରତ ବିରୋଧରେ ଛାୟା ଯୁଦ୍ଧ କରି ପାକିସ୍ତାନର କେତେ କ୍ଷତି ହୋଇଛି?

ପାକିସ୍ତାନର “ଛାୟା ଯୁଦ୍ଧ” (Shadow War) ବା ଆତଙ୍କବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତ ବିରୋଧରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ନୀତି, ଯାହାକୁ “Death by a Thousand Cuts” କୁହାଯାଏ, ନିମ୍ନଲିଖିତ କ୍ଷତି ଆଣିଛି:

ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଏକାକୀତା: ପୁଲଓ୍ୱାମା (୨୦୧୯) ଏବଂ ମୁମ୍ବାଇ (୨୦୦୮) ଆକ୍ରମଣ ପରି ଘଟଣା ଯୋଗୁଁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆତଙ୍କବାଦୀ ସମର୍ଥନ ପାଇଁ ଦୋଷୀ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ପର୍କକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇଛି।

ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷତି: ଆତଙ୍କବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକୁ ସମର୍ଥନ ଏବଂ ସୈନ୍ୟ ବ୍ୟୟ ଯୋଗୁଁ ପାକିସ୍ତାନର ଅର୍ଥନୀତି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଛି। ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅର୍ଥ ସଂସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ (IMF) ଠାରୁ ବାରମ୍ବାର ଋଣ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଛି।

ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅସୁରକ୍ଷା: ଆତଙ୍କବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକ ପାକିସ୍ତାନ ନିଜ ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରିଛନ୍ତି (ଯେପରି ବାଲୁଚିସ୍ତାନ ଓ KPKରେ), ଯାହା ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସ୍ଥିରତାକୁ ହାନି ପହଞ୍ଚାଇଛି।

ସୈନ୍ୟ କ୍ଷତି: ୨୦୧୬ ଓ ୨୦୧୯ରେ ଭାରତୀୟ “ସର୍ଜିକାଲ ଷ୍ଟ୍ରାଇକ୍” ଏବଂ ୨୦୨୫ରେ “ଅପରେସନ୍ ସିନ୍ଦୁର”ରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ସୈନ୍ୟ ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଅବସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ନିଶାନା କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ କ୍ଷତି ଆଣିଥିଲା।

ପାକିସ୍ତାନ କାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଭାରତ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଛି?

ଚୀନ: ପାକିସ୍ତାନର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସାମରିକ ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସହଯୋଗୀ। ଚୀନ ପାକିସ୍ତାନକୁ J-10 ଫାଇଟର ଜେଟ୍, PL-15 ମିସାଇଲ, ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଇଛି। ଚୀନ-ପାକିସ୍ତାନ ଅର୍ଥନୈତିକ କରିଡର (CPEC) ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସହଯୋଗ।

ତୁର୍କୀ: ତୁର୍କୀ ପାକିସ୍ତାନକୁ Songar ଡ୍ରୋନ ଏବଂ ନୌସେନା ସହାୟତା ଯୋଗାଇଛି। ୨୦୨୫ ସଂଘର୍ଷରେ ତୁର୍କୀ ପାକିସ୍ତାନୀ ଜଳସୀମାରେ ଏକ ଆଣ୍ଟି-ସବମାରାଇନ ଯୁଦ୍ଧଜାହାଜ ମୁତୟନ କରିଥିଲା।

ସାଉଦି ଆରବ, ଇରାନ, ଏବଂ UAE: ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ କୂଟନୈତିକ ସମର୍ଥନ ଦେଇଛନ୍ତି, ଯଦିଓ ସାଉଦି ଆରବ ୧୯୬୫ ଯୁଦ୍ଧରେ ଅର୍ଥ ଏବଂ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଇଥିଲା।

ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର (ଐତିହାସିକ ଭାବେ): ୧୯୫୦ ଓ ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ପାକିସ୍ତାନକୁ F-16 ଜେଟ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମରିକ ସାମଗ୍ରୀ ଯୋଗାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ସମର୍ଥନ ହ୍ରାସ ପାଇଛି।

ପାକିସ୍ତାନର ସେନା ସଂଖ୍ୟା କେତେ, ଫାଇଟର ଜେଟ୍ କେତେ?

ପାକିସ୍ତାନର ସୈନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ୬,୫୦,୦୦୦ (୨୦୨୪ ଅନୁମାନ), ଯାହା ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱର ଷଷ্ঠ ବୃହତ୍ତମ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ କରିଛି। ଏହା ସହିତ ପ୍ରାୟ ୨,୮୦,୦୦୦ ସଂରକ୍ଷିତ ସୈନ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି।

ଫାଇଟର ଜେଟ୍: ପାକିସ୍ତାନ ବାୟୁସେନାରେ ପ୍ରାୟ ୪୫୦-୫୦୦ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ରହିଛି (୨୦୨୪ ଅନୁମାନ), ଯାହା ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:

F-16 Fighting Falcon: ପ୍ରାୟ ୭୫-୮୫ ଇଉନିଟ (ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମିତ)।

JF-17 Thunder: ପ୍ରାୟ ୧୩୦-୧୫୦ ଇଉନିଟ (ଚୀନ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମିଳିତ ନିର୍ମାଣ)।

J-10C: ପ୍ରାୟ ୨୦-୨୫ ଇଉନିଟ (ଚୀନ ନିର୍ମିତ, ୨୦୨୨ରୁ ଯୋଗ ହୋଇଛି)।

Mirage III/V: ପ୍ରାୟ ୫୦-୬୦ ଇଉନିଟ (ଫ୍ରାନ୍ସ ନିର୍ମିତ, ପୁରୁଣା ମଡେଲ)।

ଏହା ସହିତ ପାକିସ୍ତାନରେ ଡ୍ରୋନ ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷମତା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି, ଯେପରି ତୁର୍କୀର Songar ଡ୍ରୋନ।

ପାକିସ୍ତାନର ଭାରତ ବିରୋଧରେ ଜିତିବାର ସମ୍ଭାବନା  କମ

ସାମରିକ ଶକ୍ତି: ଭାରତର ସୈନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା (୧.୪ ନିୟୁତ ସକ୍ରିୟ ସୈନ୍ୟ), ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର (Rafale ଜେଟ୍, S-400 ମିସାଇଲ ସିଷ୍ଟମ), ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତି (GDP ପାକିସ୍ତାନଠାରୁ ୧୧ ଗୁଣ ବୃହତ୍) ପାକିସ୍ତାନଠାରୁ ଅଧିକ।

ଐତିହାସିକ ରେକର୍ଡ: ପୂର୍ବ ଯୁଦ୍ଧଗୁଡ଼ିକରେ (୧୯୪୭, ୧୯୬୫, ୧୯୭୧, ୧୯୯୯) ପାକିସ୍ତାନ ଭାରତଠାରୁ ପରାସ୍ତ ହୋଇଛି।

ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମର୍ଥନ: ଭାରତ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଏବଂ ରୁଷିଆ ଭଳି ଦେଶଗୁଡ଼ିକରୁ ସାମରିକ ଏବଂ କୂଟନୈତିକ ସମର୍ଥନ ପାଏ, ଯେତେବେଳେ ପାକିସ୍ତାନର ସମର୍ଥନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚୀନ ଏବଂ ତୁର୍କୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ।

ପରମାଣୁ ବିପଦ: ଉଭୟ ଦେଶ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ସଜ୍ଜିତ, ପାକିସ୍ତାନ ସୀମିତ ସଂଘର୍ଷ ବା ଆତଙ୍କବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ମାଧ୍ୟମରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୁଦ୍ଧରେ ଜୟ ଅସମ୍ଭବ ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି।