ପାକିସ୍ତାନ 1947 ମସିହାରୁ ପାକିସ୍ତାନ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର (POK) କୁ ଦଖଲରେ ରଖିଛି। ଏହା ମଧ୍ୟରେ 78 ବର୍ଷ ଅତିକ୍ରମ କରିସାରିଲାଣି । କିନ୍ତୁ ଭାରତ ପୂର୍ବ ଭଳି ଏବେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ କହିଛି ଯେ ପିଓକେ କୁ ଖାଲି କରୁ ପାକିସ୍ତାନ ।

ଏହା କହିବାର କାରଣ ହେଉଛି 1947 ଅକ୍ଟୋବରରେ, ପାକିସ୍ତାନ ସମର୍ଥିତ ଆଦିବାସୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ (tribal militias) ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ରାଜ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ପରେ ମହାରାଜା ହରି ସିଂହ ଭାରତ ସହ ସମ୍ମିଳନ ପତ୍ର (Instrument of Accession) ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଭାରତର ଅଂଶ ହୋଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ, ଏହା ପୂର୍ବରୁ ପାକିସ୍ତାନ ସୈନ୍ୟ ଓ ଆଦିବାସୀ ମିଳିତ ଭାବେ ରାଜ୍ୟର ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତର ଅଞ୍ଚଳ (ବର୍ତ୍ତମାନର POK) ଦଖଲ କରିଥିଲେ। ସେବେଠାରୁ ଭାରତ ପିଓକେ ମାଗୁଛି କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ ଦେଉନାହିଁ ।

POKରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରମୁଖ ଅଞ୍ଚଳ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ: ଗିଲଗିଟ-ବାଲଟିସ୍ତାନ ଏବଂ ମୁଜାଫରାବାଦ ଅଞ୍ଚଳ। 1947-48ରେ ପାକିସ୍ତାନ ଏହି ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ନେଇଥିଲା, ଯାହା ପ୍ରଥମ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧର (1947-48) କାରଣ ହୋଇଥିଲା।

2. ଭାରତ କାହିଁକି ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଚାହୁଁନାହିଁ?

ଭାରତ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରକୁ ନିଜର ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ବୋଲି ବିବେଚନା କରେ, ତେଣୁ POK ସମସ୍ୟାକୁ ଏକ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ (bilateral) ବିବାଦ ଭାବେ ଦେଖେ, ଯାହା କେବଳ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ ହେବା ଉଚିତ।

1972ର ଶିମଲା ଚୁକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ ଯେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିବାଦକୁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରାଯିବ, ଏବଂ କୌଣସି ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣୀୟ ହେବ ନାହିଁ।

ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ହସ୍ତକ୍ଷେପ (ଯେପରି ଜାତିସଂଘ ବା ଅନ୍ୟ ଦେଶ) ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ ଏବଂ ବିବାଦକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମଞ୍ଚରେ ଜଟିଳ କରିପାରେ। ଭାରତ ଏହାକୁ ଏକ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ମାମଲା ଭାବେ ରଖିବାକୁ ଚାହେ।

ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରାୟତଃ ଜାତିସଂଘ ଭଳି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମଞ୍ଚରେ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଠାଇ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଚାହେ, ଯାହା ଭାରତ ବିରୋଧ କରେ।

POK ର ଇତିହାସ

1947 ବିଭାଜନ ଓ ଆକ୍ରମଣ: 1947ରେ ଭାରତ ବିଭାଜନ ପରେ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଏକ ରାଜକୀୟ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା, ଯାହାର ଶାସକ ମହାରାଜା ହରି ସିଂହ ଥିଲେ। ପାକିସ୍ତାନ ସମର୍ଥିତ ଆଦିବାସୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ ଏହି ରାଜ୍ୟରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ, ଯାହା ପ୍ରଥମ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ (1947-48) ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା।

ଯୁଦ୍ଧବିରତି ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା: 1948ରେ ଜାତିସଂଘର ମଧ୍ୟସ୍ଥତାରେ ଯୁଦ୍ଧବିରତି ଘୋଷଣା ହେଲା, ଯାହା ଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା (Line of Control – LoC) ସ୍ଥାପିତ ହେଲା। ଏହା ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କଲା: ଭାରତ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ POK।

ଗିଲଗିଟ-ବାଲଟିସ୍ତାନର ଦଖଲ: ଗିଲଗିଟ-ବାଲଟିସ୍ତାନରେ, ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀ ମେଜର ବ୍ରାଉନଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସ୍ଥାନୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ମାଧ୍ୟମରେ ପାକିସ୍ତାନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହାସଲ କରିଥିଲା।

POKର ମୁଜାଫରାବାଦ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପାକିସ୍ତାନ ‘ଆଜାଦ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର’ (AJK) ନାମରେ ପରିଚାଳନା କରେ, ଯେଉଁଠାରେ ଏକ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ସରକାର ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ ସୈନ୍ୟ ଓ ପ୍ରଶାସନର ପ୍ରଭାବ ରହିଛି। ଗିଲଗିଟ-ବାଲଟିସ୍ତାନ ଏକ ପୃଥକ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଞ୍ଚଳ ଭାବେ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତି: POKରେ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା, ମାନବାଧିକାର ଉଲ୍ଲଂଘନ, ଏବଂ ଅସନ୍ତୋଷର ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି। ଭାରତ ଏହାକୁ ନିଜର ଅଂଶ ବୋଲି ଦାବି କରୁଛି ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଏହା ଖାଲି କରିବାକୁ ବାରମ୍ବାର କହିଆସୁଛି।

ଭାରତ ଦୃଢ଼ ଭାବେ କହୁଛି ଯେ POK ସମେତ ସମଗ୍ର ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଭାରତର ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ। 2019ରେ ଆର୍ଟିକଲ 370 ରଦ୍ଦ ପରେ, ଭାରତ ଏହାର ଅବସ୍ଥାନକୁ ଆହୁରି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଛି।

ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରାଳୟ ପାକିସ୍ତାନକୁ POK ଖାଲି କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି, ଏବଂ କୌଣସି ମଧ୍ୟସ୍ଥତାକୁ ଗ୍ରହଣ ନକରିବାର ଅଟଳ ଅବସ୍ଥାନ ରଖିଛି।

POK ସମସ୍ୟା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବିବାଦ। ଏହାର ଇତିହାସ 1947ର ବିଭାଜନ ଓ ପ୍ରଥମ କାଶ୍ମୀର ଯୁଦ୍ଧରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ଭାରତ ଏହାକୁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି, ଏବଂ POKକୁ ଭାରତୀୟ ଭୂଖଣ୍ଡର ଅଂଶ ଭାବେ ପୁନଃ ଏକତ୍ରୀକରଣ କରିବାକୁ ଦୃଢ଼ପ୍ରତିଜ୍ଞ।

ଆପଣ ଯଦି କାଶ୍ମୀର ସଂଧି ବିଷୟରେ କହୁଛନ୍ତି, ତେବେ ସମ୍ଭବତଃ ଆପଣ 1947 ମସିହାରେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରର ସମ୍ମିଳନ ପତ୍ର (Instrument of Accession) କିମ୍ବା ଶିମଲା ଚୁକ୍ତି (1972) ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି, ଯାହା କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟା ସହ ଜଡ଼ିତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଐତିହାସିକ ଘଟଣା। କିନ୍ତୁ, ଯଦି ଆପଣ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଧି ବା ଚୁକ୍ତି ବିଷୟରେ କହୁଛନ୍ତି, ଦୟାକରି ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ କରନ୍ତୁ। ନିମ୍ନରେ ମୁଁ ଦୁଇଟି ପ୍ରମୁଖ ଘଟଣା ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛି:
1. ସମ୍ମିଳନ ପତ୍ର (Instrument of Accession, 1947):
କେବେ ଓ କାହିଁକି? 1947 ଅକ୍ଟୋବର 26ରେ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରର ମହାରାଜା ହରି ସିଂହ ଭାରତ ସହ ସମ୍ମିଳନ ପତ୍ର ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ। ଏହା ପାକିସ୍ତାନ ସମର୍ଥିତ ଆଦିବାସୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କ (tribal militias) ଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଘଟିଥିଲା।
ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ: ଏହି ପତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଭାରତୀୟ ସଂଘର ଅଂଶ ହୋଇଥିଲା। ମହାରାଜା ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ବୈଦେଶିକ ବ୍ୟାପାର, ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ଭଳି ବିଷୟ ଭାରତକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟକୁ ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ୱାୟତ୍ତତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା (ଯାହା ପରେ ଆର୍ଟିକଲ 370 ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଥାୟୀ ହେଲା)।
ପ୍ରଭାବ: ଏହା ପ୍ରଥମ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ (1947-48) ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରର କିଛି ଅଂଶ (POK) ପାକିସ୍ତାନ ଦଖଲରେ ରହିଥିଲା।
2. ଶିମଲା ଚୁକ୍ତି (1972):
କେବେ ଓ କାହିଁକି? 1971ର ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ (ଯାହା ବାଂଲାଦେଶ ମୁକ୍ତି ଯୁଦ୍ଧରେ ପରିଣତ ହେଲା) ପରେ, 1972 ଜୁଲାଇ 2ରେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଓ ପାକିସ୍ତାନର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜୁଲଫିକାର ଅଲୀ ଭୁଟ୍ଟୋ ଶିମଲା ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ।
ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ:
ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ସହମତ ହେଲେ ଯେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିବାଦକୁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ (bilateral) ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରାଯିବ, ଏବଂ କୌଣସି ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ନାହିଁ।
ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା (Line of Control – LoC) କୁ ଔପଚାରିକ ଭାବେ ସ୍ୱୀକାର କରାଗଲା, ଯାହା 1947-48 ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲା।
ଉଭୟ ଦେଶ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଅବସ୍ଥାନ ଓ ପରସ୍ପର ସମ୍ମାନ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଅଙ୍ଗୀକାର କଲେ।
ପ୍ରଭାବ: ଏହି ଚୁକ୍ତି କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମଞ୍ଚରୁ ଦୂରେଇ ରଖି ଏକ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ମାମଲା ଭାବେ ସ୍ଥାପନ କଲା। ଭାରତ ଏହାକୁ ଆଧାର କରି POK (ପାକିସ୍ତାନ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର) ସମସ୍ୟାରେ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ବିରୋଧ କରେ।
ଅନ୍ୟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସଂଧି ବା ଚୁକ୍ତି:
ଜାତିସଂଘ ଯୁଦ୍ଧବିରତି (1948): 1947-48ର ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ, ଜାତିସଂଘର ମଧ୍ୟସ୍ଥତାରେ ଏକ ଯୁଦ୍ଧବିରତି ଘୋଷଣା ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା (LoC) ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲା। ଜାତିସଂଘ ଏକ ଜନମତ ସଂଗ୍ରହ (plebiscite) ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥିଲା କାରଣ ପାକିସ୍ତାନ ସୈନ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନଥିଲା, ଯାହା ଜନମତ ସଂଗ୍ରହର� DD ସର୍ତ୍ତ ଥିଲା।
ଲାହୋର ଘୋଷଣା (1999): 1999ରେ କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ, ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଓ ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନୱାଜ ଶରିଫ ଲାହୋର ଘୋଷଣା ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ, ଯାହା ଶାନ୍ତି ଓ କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟାର ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ସମାଧାନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ, କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ଏହାର ପ୍ରଭାବକୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥିଲା।
ପିଓକେ ସହ ସମ୍ପର୍କ:
ପାକିସ୍ତାନ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର (POK) ସମସ୍ୟା ଉପରୋକ୍ତ ସଂଧି ଓ ଚୁକ୍ତି ସହ ଜଡ଼ିତ। ଭାରତ ଦୃଢ଼ ଭାବେ କହୁଛି ଯେ POK ଭାରତର ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ, ଏବଂ ଶିମଲା ଚୁକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ଏହାର ସମାଧାନ କେବଳ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ହେବ।
ଯଦି ଆପଣ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଧି ବା ବିଷୟ ବିଷୟରେ ଅଧିକ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି (ଯେପରି ଶିମଲା ଚୁକ୍ତିର ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଘଟଣା), ଦୟାକରି ସ୍ପଷ୍ଟ କରନ୍ତୁ। ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଅଧିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଓ ସଠିକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବି।