ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା ଉତ୍ତେଜନାରେ ଭାରତର S-400 ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ‘ଗେମ୍‌-ଚେଞ୍ଜର’ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି। ପାକିସ୍ତାନର ଡ୍ରୋନ୍ ଏବଂ ମିସାଇଲ ଆକ୍ରମଣର ଏକାଧିକ ଚେଷ୍ଟାକୁ ଏହି ରୁଷୀୟ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆକାଶରେ ହିଁ ଧ୍ୱଂସ କରି ଭାରତୀୟ ସହର ଓ ସାମରିକ ସ୍ଥାପନାଗୁଡ଼ିକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିଛି। ଏହି ଘଟଣା ଭାରତର ସାମରିକ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ କରିଛି ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଏକ କଡ଼ା ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇଛି।

S-400ର ସଫଳତା
ମେ ୭ ଓ ୮, ୨୦୨୫ର ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ରାତିରେ ପାକିସ୍ତାନ ଜମ୍ମୁ, ପଞ୍ଜାବର ଅମୃତସର, ଜଲନ୍ଧର, ରାଜସ୍ଥାନର ଜୈସାଲମେର ଏବଂ ଉଧମପୁର ସମେତ ଭାରତର ୧୫ଟି ସହର ଉପରେ ଡ୍ରୋନ ଏବଂ ମିସାଇଲ ଆକ୍ରମଣର ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ, ଭାରତର S-400 ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ସମସ୍ତ ଆକ୍ରମଣକୁ ସଫଳତାର ସହ ବିଫଳ କରିଥିଲା। ରିପୋର୍ଟ ଅନୁସାରେ, S-400 ଏହି ଆକ୍ରମଣକାରୀ ଡ୍ରୋନ ଓ ମିସାଇଲଗୁଡ଼ିକୁ ଆକାଶରେ ହିଁ ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲା, ଯାହା ଫଳରେ କୌଣସି ମାନବ କିମ୍ବା ସାମଗ୍ରୀର କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହୋଇନଥିଲା। ଏହା ପରେ ମେ ୮-୯ ରାତିରେ ପାକିସ୍ତାନ ପୁଣି ଥରେ ଆକ୍ରମଣର ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା, କିନ୍ତୁ S-400 ପୁଣି ଏହାକୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିଥିଲା।

ଭାରତର ସାମରିକ ଜବାବ
ପାକିସ୍ତାନର ଏହି ଆକ୍ରମଣକାରୀ ଚେଷ୍ଟାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ ଭାରତ ‘ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୂର’ ଅଧୀନରେ କଡ଼ା ଜବାବ ଦେଇଛି। ମେ ୬-୭ ରାତିରେ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନା ପାକିସ୍ତାନ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର (ପିଓକେ)ରେ ୯ଟି ଆତଙ୍କବାଦୀ ଶିବିର ଉପରେ ବାୟୁ ଆକ୍ରମଣ କରି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲା। ଏହା ସହ, ଭାରତୀୟ ସେନା ପାକିସ୍ତାନର ତିନୋଟି ଯୁଦ୍ଧବିମାନ (ଏକ F-16 ଏବଂ ଦୁଇଟି JF-17) ଖସାଇଥିଲା ଏବଂ ଦୁଇଜଣ ପାକିସ୍ତାନୀ ପାଇଲଟଙ୍କୁ ଜୟସଲମେର ଓ ଅଖନୁରରେ ବନ୍ଦୀ କରିଥିଲା। ଭାରତୀୟ ନୌସେନା ମଧ୍ୟ କରାଚୀ ବନ୍ଦର ଉପରେ ବଡ଼ ଧରଣର ଆକ୍ରମଣ କରି ପାକିସ୍ତାନର ସାମରିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ଗଭୀର ଆଘାତ ଦେଇଛି।

S-400ର ଗୁରୁତ୍ୱ
ରୁଷରୁ କ୍ରୟ କରାଯାଇଥିବା S-400 ଟ୍ରାଇଅମ୍ଫ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶ୍ୱର ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ। ଏହା ୪୦୦ କିଲୋମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥିବା ଶତ୍ରୁ ବିମାନ, ଡ୍ରୋନ ଓ ମିସାଇଲକୁ ନିଶାନା କରିପାରେ। ଏହାର ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ରାଡାର ଏବଂ ସଠିକ ମିସାଇଲ ନିକ୍ଷେପ କ୍ଷମତା ପାକିସ୍ତାନର ଆକ୍ରମଣକାରୀ ଯୋଜନାକୁ ବାରମ୍ବାର ବିଫଳ କରିଛି। ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ S-400 ଭାରତର ବାୟୁ ସୀମାକୁ ଏକ ଅଭେଦ୍ୟ କବଚ ପ୍ରଦାନ କରିଛି, ଯାହା ଶତ୍ରୁ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି।

ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା

ଏସ-୪୦୦ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଦୀର୍ଘ-ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ଆକାଶକୁ ନିକ୍ଷେପ କରାଯାଇପାରୁଥିବା ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା। ଏହା ବିମାନ, ଡ୍ରୋନ, କ୍ରୁଜ ମିସାଇଲ ଏବଂ ବାଲିଷ୍ଟିକ ମିସାଇଲ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ବାୟୁ ଆକ୍ରମଣକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ଡିଜାଇନ କରାଯାଇଛି।

ଭାରତ ୨୦୧୮ରେ ରୁଷିଆ ସହିତ ୫.୪୩ ବିଲିୟନ ଡଲାରର ଚୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ପାଞ୍ଚଟି ଏସ-୪୦୦ ବାଟାଲିୟନ ଅଧିଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା, ଯାହା ୨୦୨୧ରୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ସ୍ଥାପନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି।
ବିସ୍ତୃତ ରେଞ୍ଜ ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ କ୍ଷମତା
ଏସ-୪୦୦ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରେ, ଯଥା 48N6E3 (୨୫୦ କି.ମି.), 40N6E (୪୦୦ କି.ମି.), 9M96E2 (୧୨୦ କି.ମି.) ଏବଂ 9M96E (୪୦ କି.ମି.)। ଏହା ବିମାନ, ଡ୍ରୋନ, କ୍ରୁଜ ମିସାଇଲ ଏବଂ ସ୍ୱଳ୍ପ-ଦୂରତା ବାଲିଷ୍ଟିକ ମିସାଇଲକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିପାରେ।
ଏହାର ସର୍ବାଧିକ ରେଞ୍ଜ ୪୦୦ କିଲୋମିଟର ଏବଂ ଉଚ୍ଚତା ୩୦ କି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଯାହା ଏହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିଥାଏ।
ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ରାଡାର ବ୍ୟବସ୍ଥା
ଏସ-୪୦୦ 92N6E Grave Stone ରାଡାର ବ୍ୟବହାର କରେ, ଯାହା ୬୦୦ କି.ମି. ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରେ।
91N6E Big Bird ସର୍ଚ୍ଚ ରାଡାର ଏବଂ 55Zh6ME Nebo-M ରାଡାର ସହିତ ଏହା ଷ୍ଟିଲ୍ଥ (Stealth) ବିମାନ ଏବଂ ନିମ୍ନ-ଉଡାଣ କରୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ମଧ୍ୟ ଧରିପାରେ।
ଏକକାଳୀନ ବହୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଟ୍ରାକିଂ
ଏହା ଏକ ସମୟରେ ୮୦ଟି ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଟ୍ରାକ କରିପାରେ ଏବଂ ୧୨ଟି ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ।
ଏହାର ଅଗ୍ନି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Fire Control System) ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦ୍ରୁତ ଏବଂ ସଠିକ, ଯାହା ଏହାକୁ ଜଟିଲ ଯୁଦ୍ଧ ପରିବେଶରେ ଅଧିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କrulemaking.
ମୋବାଇଲ ଓ ଦ୍ରୁତ ସ୍ଥାପନ
ଏସ-୪୦୦ ଏକ ମୋବାଇଲ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା କେବଳ ୫-୧୦ ମିନିଟରେ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ।
ଏହାର ଚକ ଯୁକ୍ତ ଲଞ୍ଚର ଏବଂ ରାଡାର ଯାନ ଜଟିଲ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ମଧ୍ୟ ସହଜରେ ଗତି କରିପାରେ, ଯାହା ଏହାକୁ ଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣରୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖେ।
ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋମ୍ୟାଗ୍ନେଟିକ୍ ଇଣ୍ଟରଫରେନ୍ସ ପ୍ରତିରୋଧ
ଏହା ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋମ୍ୟାଗ୍ନେଟିକ୍ ଜାମିଂ ଏବଂ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ ଯୁଦ୍ଧ (Electronic Warfare) ପରିବେଶରେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ।
ଏହାର ରାଡାର ଏବଂ ଗାଇଡାନ୍ସ ସିଷ୍ଟମ ଜାମିଂ ପ୍ରତିରୋଧୀ, ଯାହା ଏହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ କରିଥାଏ।
ସମସ୍ତ ପାଣିପାଗ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା
ଏସ-୪୦୦ ବର୍ଷା, ତୁଷାର, କୁହୁଡି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରତିକୂଳ ପାଣିପାଗରେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ।
ଏହାର ସେନ୍ସର ଏବଂ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ସ କଠିନ ପରିବେଶରେ ମଧ୍ୟ ସଠିକ ଭାବେ କାମ କରେ।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର
ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରେଞ୍ଜ ଏବଂ କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରେ, ଯାହା ଏହାକୁ ସ୍ୱଳ୍ପ, ମଧ୍ୟମ ଏବଂ ଦୀର୍ଘ-ଦୂରତା ଲକ୍ଷ୍ୟ ମୁକାବିଲା କରିବାରେ ସକ୍ଷମ କରେ।
ଏହାର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ଅତି ଦ୍ରୁତ (Mach 14 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ମାନେଉଭରେବିଲିଟି ସହିତ ଡିଜାଇନ କରାଯାଇଛି।
ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷମତା
ଏସ-୪୦୦ ଅନ୍ୟ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯୁଦ୍ଧବିମାନ, ଏବଂ ଗ୍ରାଉଣ୍ଡ କମାଣ୍ଡ ସେଣ୍ଟର ସହିତ ରିଅଲ-ଟାଇମ ଡାଟା ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିପାରେ।
ଏହାର ଇଣ୍ଟିଗ୍ରେଟେଡ ଏୟାର ଡିଫେନ୍ସ ନେଟୱାର୍କ ଏହାକୁ ଏକ ବୃହତ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଢାଲ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।
ଉଚ୍ଚ ସଫଳତା ହାର
ଏସ-୪୦୦ ର ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ ସଫଳତା ହାର ୯୦%ରୁ ଅଧିକ, ଯାହା ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟତମ ସଫଳ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥାଏ।
ଏହାର ଉନ୍ନତ ଗାଇଡାନ୍ସ ସିଷ୍ଟମ ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ୍ୱାରହେଡ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଧ୍ୱଂସ କରେ।
ଭାରତ ପାଇଁ ରଣନୈତିକ ଗୁରୁତ୍ୱ
ଭାରତ ପାଇଁ ଏସ-୪୦୦ ଚୀନ ଓ ପାକିସ୍ତାନର ବାୟୁ ଏବଂ ମିସାଇଲ ଆକ୍ରମଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଢାଲ ପ୍ରଦାନ କରେ।
ଏହା ପ୍ରମୁଖ ସହର, ସାମରିକ ଘାଟି, ଏବଂ  ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ସହ ଦୁଇଟି ସୀମାନ୍ତରେ (LAC ଏବଂ LoC) ଭାରତର ପ୍ରତିରକ୍ଷା କ୍ଷମତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି।

ଏସ-୪୦୦ ଏକ ବହୁମୁଖୀ, ଶS-400ର ନିର୍ମାତା ରୁଷିଆ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଫଳ ପ୍ରୟୋଗକୁ ଏକ ବଡ଼ ବିଜୟ ଭାବେ ଦେଖୁଛି। ଭାରତର ଏହି ସଫଳତା ରୁଷୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ଶିଳ୍ପ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ପ୍ରଚାର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ରୁଷୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ S-400ର ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା କିଣିବାକୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିପାରେ। ତେବେ, ରୁଷିଆ ଏହି ସଂଘର୍ଷରେ ନିରପେକ୍ଷ ରହିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି, କାରଣ ଏହା ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ଦୁହିଁଙ୍କ ସହ କୌଶଳଗତ ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ ରଖିଛି।

ଚୀନ, ଯିଏ ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରାଥମିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଣକାରୀ ଏବଂ HQ-9 ଓ HQ-16 ଭଳି ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗାଇଛି, S-400 ଦ୍ୱାରା ପାକିସ୍ତାନୀ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିଷ୍କ୍ରିୟକରଣକୁ ଗମ୍ଭୀରତାର ସହ ଦେଖୁଛି। ଏହା ଚୀନୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ସୀମାବଦ୍ଧତାକୁ ଉଜାଗର କରିଛି, ଯାହା ଚୀନର ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ବଜାରରେ ଖ୍ୟାତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ।

ନ, ଯିଏ ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରାଥମିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଣକାରୀ ଏବଂ HQ-9 ଓ HQ-16 ଭଳି ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗାଇଛି, S-400 ଦ୍ୱାରା ପାକିସ୍ତାନୀ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିଷ୍କ୍ରିୟକରଣକୁ ଗମ୍ଭୀରତାର ସହ ଦେଖୁଛି। ଏହା ଚୀନୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ସୀମାବଦ୍ଧତାକୁ ଉଜାଗର କରିଛି, ଯାହା ଚୀନର ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ବଜାରରେ ଖ୍ୟାତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ। ଚୀନ ଏହି ଉତ୍ତେଜନାରେ ସିଧାସଳଖ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଭାରତ-ଚୀନ ସୀମାବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିଜର ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପୁନଃମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛି।
କ୍ତିଶାଳୀ ଏବଂ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ଭାରତର ଜାତୀୟ ସୁରକ୍ଷାକୁ ନୂତନ ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରଦାନ କରୁଛି। ଏହାର ବିସ୍ତୃତ ରେଞ୍ଜ, ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ରାଡାର, ଏବଂ ବହୁମୁଖୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏହାକୁ ୨୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର କରିଛି।