ପୁରୀସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରକୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଚାରିଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଏବଂ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଧାମ ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ପୁରୀ ଗଜପତି ରାଜା ଶ୍ରୀ ଦିବସିଂହ ଦେବ ଏବଂ  ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଜଗନ୍ନାଥ ସ୍ୱାଇଁ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ମତରେ, ପୁରୀ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ’ କହିବା ପରମ୍ପରା ବିରୋଧୀ।

ପୁରୀରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଏକ ବିଶେଷ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ରଖେ, ଯେଉଁଠାରେ ବ୍ରହ୍ମ ସଂସ୍ଥାପନ ସଂସ୍କୃତି ରହିଛି। ଅନ୍ୟତ୍ର ଏହି ନାମ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ଦୀଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରକୁ ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ’ ଭାବେ ପ୍ରଚାର କରାଯାଉଥିବାରୁ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ବିରୋଧ କରିଛନ୍ତି । ପୁରୀ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରକୁ ଐତିହାସିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ’ ଭାବେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ମାନ୍ୟତା ମିଳିଛି। କିନ୍ତୁ ଦୀଘାରେ ଏକ ନୂଆ ମନ୍ଦିରକୁ ଏହି ନାମ ଦେବା ପୁରୀର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଆହ୍ୱାନ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ଉଠିଛି।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ (ସେବକ) ଜଗୁନୀ ମହାପାତ୍ର ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ଦୀଘାକୁ ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ’ କହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ, କାରଣ ପୁରୀ ଓ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର କୌଣସି ବିକଳ୍ପ ନାହିଁ।

ପୁରୀ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର କେତେକ ବରିଷ୍ଠ ସେବାୟତ (ଦଇତାପତି) ଯେପରିକି ରାମକୃଷ୍ଣ ଦାସ ମହାପାତ୍ର ଦୀଘା ମନ୍ଦିରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉତ୍ସବରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପରମ୍ପରା ଓ ନୀତିକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଛି। ସେବାୟତ ରାମକୃଷ୍ଣ ଦାସମହାପାତ୍ର ଏବଂ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ବିରୋଧରେ ଏତଲା ଦାଖଲ କରିଛନ୍ତି କିଛି ସଂଗଠନ।
ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ଓ ଦାରୁ ବିବାଦ:
ଦୀଘା ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ନେଇ ଚର୍ଚ୍ଚା ହେଉଛି, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମମତା ବାନାର୍ଜୀ ମଧ୍ୟ ଏହା କହିଛନ୍ତି ।  ଯାହା ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପରମ୍ପରାଠାରୁ ଭିନ୍ନ। ପୁରୀରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିମ ଗଛର ଦାରୁ (କାଠ)ରେ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥାଏ।

ଏହା ସହିତ, 2015 ନବକଳେବର ସମୟରେ ପୁରୀ ପାଇଁ ଚୟନ ହୋଇଥିବା ଅବ୍ୟବହୃତ (ବଳକା) ଦାରୁ ଦୀଘା ମନ୍ଦିର ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି ବୋଲି ରାମକୃଷ୍ଣ ଦାସ ମହାପାତ୍ର ସେଠାରେ ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ କହିଥିଲେ ।  ଏହା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପବିତ୍ରତା ଓ ନବକଳେବର ନୀତିର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି।  ସେ କିପରି ଏହି ଦାରୁ ମନ୍ଦିର ଭିତରୁ ନେଲେ ତାକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଛି ।

ରାଜନୈତିକ ଅଭିଯୋଗ:
କେତେକ ସଂଗଠନ ଅଭିଯୋଗ କରିଛନ୍ତି ଯେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମମତା ବାନାର୍ଜୀ ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାର୍ଥ ପାଇଁ ଦୀଘାରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇଛନ୍ତି। 2017ରେ ମମତାଙ୍କୁ ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅଣହିନ୍ଦୁ ବୋଲି କାରଣ ଦେଖାଇ ପ୍ରବେଶରେ ବାଧା ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହାର ପ୍ରତିଶୋଧ ଭାବେ ସେ ଦୀଘାରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରାଇ ପୁରୀର ମର୍ଯ୍ୟାଦାକୁ ଆହ୍ୱାନ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି। ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ କେବଳ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଦୀଘା ମନ୍ଦିରରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ନୀତି ପାଳନ କରାଯିବନାହିଁ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି ।  ଏହା ବିବାଦକୁ ଆହୁରି ଜଟିଳ କରିଛି।
ଦୀଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବିବାଦର ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ ପୃଥିରାଜ ହରିଚନ୍ଦନ । ତଦନ୍ତ ପରେ ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଆଗରେ ଆଣିବାକୁ କୁହାଯାଇଛି। ଯଦି କେହି ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୁଏ, ତାହାଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇପାରେ ବୋଲି ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ କୁହାଯାଇଛି ।

ସେପଟେ ମମତା ବାନାର୍ଜୀ କହିଛନ୍ତି ମନ୍ଦିର ତୋଳିବାରେ କିଛି ଅସୁବିଧା ନାହିଁ । ରାମ ମନ୍ଦିର, କାଳୀ ମନ୍ଦିର ସବୁଠାରେ ଅଛି । ବିଜେପି ଏହାକୁ ନେଇ ରାଗିବାର କିଛି କାରଣ ନାହିଁ ।
ଏହାକୁ ନେଇ ଅସନ୍ତୋଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ପରେ 3 ମେ 2025ରେ ପୁରୀରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଠକ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଦୀଘା ମନ୍ଦିର ବିବାଦ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ବୈଠକରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରମ୍ପରାର ସୁରକ୍ଷା ଓ ଦୀଘା ମନ୍ଦିର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲା।

ଜଗନ୍ନାଥ ଦାରୁରେ ତିଆରି ହୁଅନ୍ତି, ପଥରରେ କିପରି କରାଗଲା ?
ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନବକଳେବର ସମୟରେ ନିମ ଗଛର ଦାରୁ (କାଠ)ରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ।  ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସମ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଦୀଘାରେ ପଥରରେ ମୂର୍ତ୍ତି ହେବାକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିଛି ।
ନିର୍ମାଣ ପୂର୍ବରୁ ଦାରୁ ଚୟନ (ବନଯାଗ):
ପୁରୀରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନବକଳେବର ପାଇଁ ଦଇତାପତି (ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସେବକ) ଓ ମନ୍ଦିରର ଅନ୍ୟ ସେବାୟତମାନେ ଏକ ଦଳ ଗଠନ କରି ଦାରୁ ଖୋଜିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି। ଗଛ ଚୟନ ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅନୁମତି (ଆଜ୍ଞାମାଳ) ନିଆଯାଏ। ଚୟନିତ ଗଛରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷଣ (ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ପଦ୍ମ ଚିହ୍ନ) ଥାଏ ଏବଂ ଏହା ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନରେ ଅବସ୍ଥିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। ଦାରୁ ଚୟନ ସମୟରେ ଦଇତାପତିମାନେ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଦେଶ ପାଇଥାନ୍ତି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ଦୀଘାରେ ଏପରି କିଛି ହୋଇନାହିଁ ।
ଦାରୁ କାଟିବା ଓ ପରିବହନ ପୂର୍ବରୁ ଗଛ କାଟିବା ପୂର୍ବରୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ଓ ଯଜ୍ଞ କରାଯାଇଥାଏ। ଗଛକୁ ଶବର (ଆଦିବାସୀ) ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଦ୍ୱାରା କଟାଯାଇ କାଠକୁ ଶକଟରେ (ଗାଡ଼ିରେ) ପୁରୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଆଣାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଯାତ୍ରାକୁ ‘ବନଯାଗ’ କୁହାଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ଭକ୍ତମାନେ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ଏପରି କିଛି ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଘଟିନାହିଁ ।

ପୁରୀ ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ନିର୍ମାଣ ମଣ୍ଡପରେ ଦାରୁରୁ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି ହୁଏ। ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସେବକ (ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାତା) ଏହାକୁ ଗୁପ୍ତ ରୀତିରେ ତିଆରି କରନ୍ତି।
ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ କୌଣସି ବାହାର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ଅନୁମତି ନାହିଁ। ମୂର୍ତ୍ତି ଭିତରେ ‘ବ୍ରହ୍ମ ପଦାର୍ଥ’ (ପୁରୁଣା ମୂର୍ତ୍ତିରୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ଏକ ପବିତ୍ର ପଦାର୍ଥ) ରଖାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ଗୁପ୍ତ ରୀତିରେ କରାଯାଏ। ଏସବୁ ନୀତିରେ ହେଉଥିବାରୁ ପୁରୀକୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏଭଳି ରୀତିନୀତି ଆଉ କେଉଁଠି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ ।
ପୁରାତନ ମୂର୍ତ୍ତିର ସଂସ୍କାର:
ପୁରାତନ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ **‘କୋଇଲି ବୈକୁଣ୍ଠ’**ରେ ସମାଧି ଦିଆଯାଇଥାଏ। ନୂଆ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ପୂଜା ଓ ରୀତିନୀତି ପରେ ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥାଏ।
ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ଓ ଗୁପ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦିବ୍ୟତାର ପ୍ରତୀକ ହୋଇଥାଏ ।

ପୁରୀକୁ କାହିଁକି ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ କୁହାଯାଇଥାଏ?
ପୁରୀକୁ ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ’ କୁହାଯାଏ  । ଏହା ହେଉଛି ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପୀଠ । ପୁରୀ ହେଉଛି ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ (ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅବତାର)ଙ୍କ ପ୍ରମୁଖ ପୀଠ। ଏହି ମନ୍ଦିର ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଚାରି ଧାମ (ବଦ୍ରୀନାଥ, ଦ୍ୱାରକା, ରାମେଶ୍ୱରମ ଓ ପୁରୀ) ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ। ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ‘ଜଗତର ନାଥ’ (ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଭୁ) ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଏ, ତେଣୁ ଏହି ସ୍ଥାନକୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ କୁହାଯାଇଥାଏ।
ଐତିହାସିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ:
ପୁରୀ ମନ୍ଦିର ଶତାବ୍ଦୀ ପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ। ଏହା ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠର ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର। ଏହି ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ପୁରୀକୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛି।
ରଥଯାତ୍ରା:
ପୁରୀରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅନୁଷ୍ଠିତ ରଥଯାତ୍ରା ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଏହା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଏକ ମହାନ ଉତ୍ସବ, ଯେଉଁଥିରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ଏହି ଉତ୍ସବ ପୁରୀର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ଆହୁରି ବୃଦ୍ଧି କରିଛି।
ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କେନ୍ଦ୍ର:
ପୁରୀ କେବଳ ଏକ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥାନ ନୁହେଁ, ବରଂ ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କେନ୍ଦ୍ର। ଏହି ସ୍ଥାନ ଭକ୍ତି, ସମାନତା ଓ ସମର୍ପଣର ପ୍ରତୀକ, ଯେଉଁଠାରେ ସମସ୍ତ ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପୂଜା କରନ୍ତି।
ପୁରାଣ ଓ ଐତିହ୍ୟ:
ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରୀରେ ବିରାଜମାନ କରି ଜଗତର କଲ୍ୟାଣ କରୁଛନ୍ତି। ଏହି ମନ୍ଦିରର ଐତିହ୍ୟ ଓ ପୁରାଣିକ କାହାଣୀ (ଯଥା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ରାଜାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ) ପୁରୀକୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରିଛି।

ରଥଯାତ୍ରାର ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗୁରୁତ୍ୱ:
ରଥଯାତ୍ରା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉତ୍ସବ। ଏହା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସାର୍ବଜନୀନ ଦର୍ଶନର ପ୍ରତୀକ, ଯେଉଁଥିରେ ସମସ୍ତ ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି। ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟର ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଅଙ୍ଗ।

ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ (ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅବତାର) ତାଙ୍କ ଭାଇ ବଳଭଦ୍ର ଓ ଭଉଣୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସହ ପ୍ରତିବର୍ଷ ତାଙ୍କ ମାଉସୀ ଘର ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି। ଏହାକୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ରଥଯାତ୍ରା ଆଷାଢ଼ ମାସର ଶୁକ୍ଳ ପକ୍ଷ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିଥିରେ ଆୟୋଜିତ ହୁଏ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଜୁନ୍‌ କିମ୍ବା ଜୁଲାଇ ମାସରେ ହୋଇଥାଏ।

ରଥଯାତ୍ରାର ପ୍ରମୁଖ ପର୍ଯ୍ୟାୟ
ସ୍ନାନଯାତ୍ରା: ସମୟ: ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ।
ଏହି ଦିନ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କୁ ସ୍ନାନ ମଣ୍ଡପରେ 108 ଘଟ ପବିତ୍ର ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରାଯାଇଥାଏ।
ଏହା ପରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନେ ‘ଅନସର’ ଅବସ୍ଥାରେ ଚାଲିଯାଆନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ସେମାନେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ ଏବଂ ଅନସର ଘରରେ ରହନ୍ତି।
ଏହି ସମୟରେ ଦଇତାପତି ସେବକମାନେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସେବା କରନ୍ତି।
ଅନସର ଓ ନବଜୌବନ ଦର୍ଶନ:
ଅଣସର: ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ପରେ ମହାପ୍ରଭୁମାନେ 15 ଦିନ ପାଇଁ ଅଣସରରେ ରହନ୍ତି। ଏହି ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଔଷଧୀୟ ଚିକିତ୍ସା ଓ ବିଶେଷ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ।
ନବଜୌବନ ଦର୍ଶନ: ଅନସର ଶେଷ ହେବା ପୂର୍ବ ଦିନ ମହାପ୍ରଭୁମାନେ ନୂଆ ରୂପରେ (ନବଜୌବନ) ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତି। ଏହା ରଥଯାତ୍ରାର ପୂର୍ବସୂଚନା।
ରଥ ନିର୍ମାଣ:
ରଥଯାତ୍ରା ପାଇଁ ତିନୋଟି ରଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ:
ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ
ଉଚ୍ଚତା: 45 ଫୁଟ (ପ୍ରାୟ 13.7 ମିଟର)।
ଚକ ସଂଖ୍ୟା: 16 ଚକ (8 ଚକ ପ୍ରତି ପାର୍ଶ୍ୱରେ)।
ରଙ୍ଗ: ଲାଲ ଓ ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗରେ ସଜାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦିବ୍ୟତା ଓ ରାଜକୀୟତାର ପ୍ରତୀକ।

ରଥର ଶୀର୍ଷରେ ଗରୁଡ଼ (ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାହନ) ପ୍ରତୀକ ରହିଥାଏ।
ରଥରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ଚିତ୍ର ଓ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନକ୍ସା ଅଙ୍କିତ ହୋଇଥାଏ।

ରଥରେ 863 ଟି କାଠ ଖଣ୍ଡ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

ରଥର ସାରଥି ହେଉଛନ୍ତି ଦାରୁକ, ଯିଏ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସାରଥି ରୂପେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି।

ନନ୍ଦିଘୋଷର ଅର୍ଥ ହେଉଛି “ଆନନ୍ଦର ଶବ୍ଦ”। ଏହା ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆନନ୍ଦମୟ ଓ ଦିବ୍ୟ ସ୍ୱରୂପକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ।

ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥର ନିର୍ମାଣ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ରଥଯାତ୍ରା ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ।

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସେବକମାନେ (ମୁଖ୍ୟ ମହାରଣା ସେବକଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ) ରଥ ନିର୍ମାଣ କରନ୍ତି। ଏହା ଶତାବ୍ଦୀ ପ୍ରାଚୀନ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ହୋଇଥାଏ।
ତାଳଧ୍ୱଜ (ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ): 44 ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ, 14 ଚକ, ନୀଳ ଓ ସାଦା ରଙ୍ଗରେ ସଜାଯାଇଥାଏ।
ଦେବଦଳନ (ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରଥ): 43 ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ, 12 ଚକ, ଲାଲ ଓ କଳା ରଙ୍ଗରେ ସଜାଯାଇଥାଏ।