ମଣିଷ ଇତିହାସରେ କେତେ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ କେବଳ କିଛି ଏମିତି ଯୁଦ୍ଧ ଅଛି, ଯାହା ମନୁଷ୍ୟତାର ଗଭୀର ଅର୍ଥ ବୁଝାଇଛି। ଏମିତି ଏକ ଅମର ଅଧ୍ୟାୟ ହେଉଛି କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ – ଯାହା ହିଂସାର ଅନ୍ତ ଓ ଶାନ୍ତିର ଆରମ୍ଭ ଘୋଷଣା କଲା।

ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 261 ମସିହାରେ ମୌର୍ୟ ସାମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ତାଙ୍କ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବିସ୍ତାର ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାର କଳିଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କଲେ। କଳିଙ୍ଗ ସେମୟରେ ଏକ ସୁଶକ୍ତ ଓ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା, ଯାହା ସମୁଦ୍ର ବାଣିଜ୍ୟ, ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତିରେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଥିଲା। କଳିଙ୍ଗବାସୀ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଆତ୍ମବଳିଦାନ କରିବାକୁ ପଛପା ନ କରିଲେ।

ଯୁଦ୍ଧ ଏତେ ଭୟାବହ ଥିଲା ଯେ, ପ୍ରାୟ 1,00,000 ଜଣ ନିହତ ହେଲେ ଓ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ଆହତ, ବନ୍ଧି ଓ ଗୃହହୀନ ହେଲେ। ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷରେ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ଯେତେବେଳେ କଳିଙ୍ଗର ମୃତଦେହ ଭରା ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଦେଖିଲେ, ତେଣୁ ଗଭୀର ମନୋବିକଳ୍ପରେ ପଡ଼ିଗଲେ। ତାଙ୍କ ଅନ୍ତର୍ନେତ୍ର ଜଳରେ ଭିଜିଗଲା – ଏହି ଜିତ କ’ଣ ଜିତ? ଏହି ବିଜୟ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ମଣିଷତା ଅଛି?

ଏହି ଘଟଣା ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଜୀବନରେ ଏକ ମୂଳ୍ୟବାନ ମୋଡ ନେଇଆସିଲା। ସେ ହିଂସା ଛାଡ଼ି ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରି ଶାନ୍ତି, କରୁଣା ଓ ଧର୍ମବିଜୟର ମାର୍ଗକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ। ତାଙ୍କ ଶାସନ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିନରେ ସେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ଧର୍ମ ଓ ନୈତିକତା ଆଧାରିତ ଶାସନ ପ୍ରଚାର କଲେ। ଧର୍ମ ଶିଳାଲେଖରେ ତାଙ୍କ ଅନୁତାପ ଓ ଶାନ୍ତିପ୍ରେମ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି।

କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ କେବଳ ଏକ ଇତିହାସିକ ଘଟଣା ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ଶିକ୍ଷା – ହିଂସା କେବେ ବିଜୟ ନୁହେଁ। ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ଜଣେ ଯୋଧ୍ୟାଙ୍କୁ ବଦଳାଇପାରେ ଶାନ୍ତିଦୁତରେ। ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ଏହାର ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରମାଣ। ଏହି ଅନୁଭବ ଆଜି ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱକୁ ଶିଖାଏ – ଶକ୍ତିର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ରୂପ ହେଉଛି ଦୟା ଓ ଶାନ୍ତି।