କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର, ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଭାରତର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ତୀର୍ଥ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ। ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ 13ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ରାଜା ନରସିଂହଦେବ ପ୍ରଥମ ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କୁ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ କରି ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଶିଳ୍ପକୃତି।

ଶିଳ୍ପରୂପ ଓ ସଂରଚନା
କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରକୁ ଏକ ବୃହତ ରଥ ଆକୃତିରେ ତିଆରି କରାଯାଇଛି, ଯାହା 12ଟି ଚକା ଓ 7ଟି ଘୋଡ଼ା ଦ୍ୱାରା ଟାଣାଯାଉଛି ବୋଲି ଦେଖାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚକାରେ ଶିଳ୍ପମୟ ନକ୍ଷି କାମ ଅତି ଚମତ୍କାର। ଏହି ଶିଳ୍ପକଳାରେ ତତ୍କାଳୀନ ସାମାଜିକ ଜୀବନ, ନୃତ୍ୟ, ସଙ୍ଗୀତ, ଓ ପ୍ରେମ ଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଦୈନିକ ଜୀବନର ଅନେକ ଦୃଶ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି।

ଐତିହ୍ୟ ଓ ଗୁରୁତ୍ୱ
କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର କେବଳ ଏକ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥଳ ନୁହେଁ, ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପୁରାତନ ଶିଳ୍ପ, ବାସ୍ତୁକଳା ଓ ଐତିହ୍ୟର ଏକ ଚିହ୍ନ। ଏହା 1984ରେ UNESCO ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ ସ୍ଥଳ ଭାବେ ଘୋଷିତ ହୋଇଛି।

ବର୍ତ୍ତମାନ ସ୍ଥିତି ଓ ସଂରକ୍ଷଣ
ମନ୍ଦିରର ମୁଖ୍ୟ ଗର୍ଭଗୃହ ବର୍ତ୍ତମାନ ଧ୍ୱଂସ ପ୍ରାୟ। କିନ୍ତୁ ଯାହା ଅଛି, ତାହା ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ଦୁଲ୍ର୍ଭ ଶିଳ୍ପ ରୂପରେ ପରିଚିତ। ଏସ.ଆଇ.ଏ (ASI) ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥା ଏହି ସ୍ଥଳକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି।

କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଗର୍ବ, ଯାହା ଜାଗତିକ ମଞ୍ଚରେ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଶିଳ୍ପକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ। ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଦେଖିବାକୁ ଦିନେ ଲକ୍ଷ-ଲକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଆସନ୍ତି। ଏହାକୁ ମାତ୍ର ଏକ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥଳ ବୋଲି ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଆତ୍ମା ଓ ଐତିହ୍ୟର ଜୀବନ୍ତ ସାକ୍ଷୀ।