ମହାକୁମ୍ଭ ଆୟୋଜନ ପ୍ରାଚୀନ ହିନ୍ଦୁ ପାଉରାଣିକ କଥାରୁ ଜନ୍ମ ନିଏ। ଏହା ଆଧାରିତ ଅମୃତ ମଠର ଲୋକକାହାଣୀ ଉପରେ, ଯେଉଁଥିରେ ଦେବତା ଏବଂ ଦାନବମାନେ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ କରିବା ସମୟରେ ଅମୃତ ମଠ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ। ଏହାକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ବିଚରେ ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା, ଏବଂ ମଠର କିଛି ତୁପିକା ଚାରି ସ୍ଥାନରେ ଗିରି ପଡ଼ିଥିଲା – ଅଲାହାବାଦ (ପ୍ରୟାଗରାଜ), ହରିଦ୍ୱାର, ଉଜ୍ଜୈନ ଏବଂ ନାଶିକ। ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ପବିତ୍ର ମନାଯାଏ ଏବଂ ଏଠାରେ ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳା ଆୟୋଜିତ ହୁଏ। ଯାହା ପ୍ରତି 12 ବର୍ଷରେ ଏକଥର ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହେଉଛି ଧାର୍ମିକ ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଚାରିଟ୍ରିକ ରାଶି ଗ୍ରହ ଏବଂ ଖଗୋଳୀୟ ଗଣନା।

ଏହାର ରାଶି ଗ୍ରହ ସମ୍ପର୍କୀୟ ପରିଗଣନା ମଧ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ବ୍ରୁହସ୍ପତି ବିଶେଷ ମଂଗଳମୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଇବା ସମୟରେ ଏହା ଆୟୋଜିତ ହୁଏ। ଏହାକୁ ଧର୍ମୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ଘଟଣା ମନାଯାଏ ଯେଉଁଥିରେ ମନୁଷ୍ୟ ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କରି କର୍ମ ଶୁଦ୍ଧି କରିପାରନ୍ତି।

ମହାକୁମ୍ଭ ଏକ ଦୃଶ୍ୟମାନ ସଂସ୍କୃତିକ ମେଳା ମଧ୍ୟ ଯେଉଁଥିରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ-ଲକ୍ଷ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ଭାଗ ନେଇ ଧର୍ମ, ସଂସ୍କୃତି, ଏବଂ ମାନବ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ ହିସାବରେ ଏହାକୁ ଉଜାଗର କରନ୍ତି।

ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳାକୁ ପୂଜାରୀ, ଧାର୍ମିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ନିୟାସୀ, ଅଖାଡ଼ାର ସନ୍ତମାନେ, ଏବଂ ସାଧୁ-ସନ୍ତମାନଙ୍କ ପାଖାପାଖି ସାମାନ୍ୟ ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ଯୋଗ ଦେଇଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଉତ୍ସବ ଭାବେ, ଯାହା ନିର୍ବିଶେଷ ଭାବରେ ସବୁ ପ୍ରକାର ମନୁଷ୍ୟଙ୍କୁ ଆକର୍ଷଣ କରିଥାଏ। ଏଠିକି କେଉଁମାନେ ଆସନ୍ତି, ତାହା ନିମ୍ନ ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ସାରାଂଶ ଦେଇଯାଏ:

ମହାକୁମ୍ଭ ହେଉଛି ସନ୍ନିୟାସୀ ଏବଂ ଅଖାଡ଼ାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବିଶେଷ ଅବସର। ସେମାନେ ଦୂରଦୂରନ୍ତରୁ ଆସି ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି, ପୂଜା କରନ୍ତି, ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ଶିବିରରେ ଯୋଗ ଦେଇ ନିଜର ଜ୍ଞାନକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ଅଞ୍ଚଳନ କରନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ନାଗା ସାଧୁମାନେ ବିଶେଷ ଆକର୍ଷଣ।

ଏହି ମେଳାକୁ ସାଧାରଣ ଧାର୍ମିକ ଲୋକମାନେ ବି ଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ ଆସନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଗଙ୍ଗା, ଯମୁନା, ଏବଂ ମିଥିକ ନଦୀ ସରସ୍ବତୀର ତ୍ରିବେଣୀ ସଂଗମରେ ସ୍ନାନ କରି ଧର୍ମୀୟ ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିବା।
ଦେଶର ବାହାରରୁ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଏହି ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ମେଳାକୁ ଦେଖିବା ଏବଂ ଅନୁଭବ କରିବା ପାଇଁ ଆସନ୍ତି। ସେମାନେ ଭାରତର ସଂସ୍କୃତି, ଧର୍ମ ଏବଂ ସାଧୁମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଶୈଳୀକୁ ନିକଟରୁ ଦେଖିବାର ସୁଯୋଗ ପାଆନ୍ତି।

ମହାକୁମ୍ଭରେ ଅଖାଡ଼ାମାନଙ୍କର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ରହେ। ସେମାନେ ପୂଜା, ରାମନା ଏବଂ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜନ କରିଥାନ୍ତି। ଅଖାଡ଼ାର ଧ୍ୱଜାନ୍ତ୍ରଣା ଏବଂ ସାଧୁମାନଙ୍କ ଉତ୍ସବ ଯାତ୍ରା ମହାକୁମ୍ଭର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ହୁଏ।

ଏତେ ବଡ଼ ମେଳା ଆୟୋଜନ ପାଇଁ ଅନେକ ସରକାରୀ ଏବଂ ଗଞ୍ଜମାନେ ମଧ୍ୟ ଏଠି ଜିମ୍ମା ନେଇଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ଧାର୍ମିକ ଶାନ୍ତି ଏବଂ ନିୟମିତତା ନିଶ୍ଚିତ କରିବାକୁ କାମ କରନ୍ତି।
ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳା ସାଧାରଣ ଧାର୍ମିକ ସମାଗମ ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ଗୋଟିଏ ଭାବନା ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ, ଯାହା ଲୋକଙ୍କୁ ଏକତାରେ ଆଣିଥାଏ।